Η απώλεια εγκεφάλων, η φυγή στο εξωτερικό νέων ανθρώπων παραμένει σοβαρό πρόβλημα. Όσοι έφυγαν -και είναι πολλοί- δύσκολα θα γυρίσουν πίσω, παρά τα μέτρα που εξαγγέλλονται και τις πρωτοβουλίες. Τα αίτια, αλλά και οι πρωτοβουλίες ανάσχεσης του brain drain θα διερευνηθούν στο διήμερο συνέδριο inForum: Brain Retain & Regain (2-3 Ιουνίου, Βιβλιοθήκη της Βουλής).
Ας δούμε έναν εργαζόμενο σήμερα, γύρω στα 50, που τα χρόνια της μεγάλης φυγής, όταν κορυφώθηκε το brain drain, σκέφτηκε σοβαρά να φύγει, αλλά δεν το έκανε. Για διάφορους λόγους. Και ας πάρουμε ως παράδειγμα μια «δύσκολη» περίπτωση εργαζομένου. Κάποιου ή κάποιας που έζησε την οικονομική κρίση σε όλο της το μεγαλείο. Έχασε την κάποτε καλή δουλειά, πάλεψε να επιβιώσει με τα λίγα χρήματα του ταμείου ανεργίας, έως ότου βρει μια άλλη. Οι δουλειές που έβρισκε ήταν κατώτερες των προσόντων του (π.χ. πτυχίο πανεπιστημίου, ξένες γλώσσες, μεγάλη προϋπηρεσία) και οι αμοιβές ακόμη κατώτερες.
Έτσι έζησε τη 15ετία της ελληνικής κρίσης σε όλο της το μεγαλείο: κατάρρευση μισθών, ανεργία αρχικά, απασχόληση με χαμηλό μισθό στη συνέχεια και ύστερα πανδημία, πληθωρισμός, στεγαστική κρίση, εκτόξευση των τιμών ενέργειας και των τιμών τροφίμων. Ο μισθός σχεδόν αμετάβλητος -χωρίς προοπτική ανόδου, απουσία και συλλογικών συμβάσεων. Και το κόστος ζωής συνεχώς να αυξάνεται. Διατροφή, θέρμανση, στέγη.
Πλέον, συμβιβασμένος στα λίγα ή στα απολύτως απαραίτητα, βρίσκεται ξανά μπροστά στο brain drain. Όχι για τον ίδιο, αλλά για τα παιδιά του -των φίλων, των συγγενών του. Σπούδασαν με κόπο και έξοδα, έκαναν μεταπτυχιακά και ετοιμάζονται να φύγουν στο εξωτερικό. Για ένα διδακτορικό στην αρχή, για δουλειά μετά. Και ξέρει ότι δεν σκέφτονται να γυρίσουν πίσω.
Αναρωτιέται, γιατί να το κάνουν; Πόσο έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες, ώστε να κρατήσουν τους νέους στην Ελλάδα; Έχει αλλάξει κάτι; Αυτοί που έφυγαν, δεν επιστρέφουν. Όσο και αν αγαπούν τη χώρα, όσο και αν νιώθουν νοσταλγία.
Το αποδεικνύει η έρευνα «Crisis emerging diaspora tendencies towards Greece». Το 67% των συμμετεχόντων, Έλληνες και Ελληνίδες που έφυγαν από τη χώρα την περίοδο 2009-2017, δηλώνουν ότι δεν σκοπεύουν να επιστρέψουν στη χώρα την επόμενη πενταετία. Ένας στους τέσσερις το σκέφτεται, ένας στους 20 προγραμματίζει να το κάνει.
Οι αριθμοί ευημερούν
Οι λόγοι; Πολλοί. Οι οικονομικοί δείκτες της Ελλάδας δείχνουν να ευημερούν, όπως ο ρυθμός ανάπτυξης (2,3% το 2024 σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ), η αύξηση του κατώτατου μισθού (6,02% από 1/4/2025), η αύξηση ξένων επενδύσεων (37,25% το 2024). Οι οικονομικές συνθήκες στη βάση της κοινωνίας, όμως, δεν έχουν αλλάξει ουσιωδώς.
Οι νέες παραγωγικές επενδύσεις, που προϋποθέτουν νέες εγκαταστάσεις και δημιουργούν θέσεις εργασίας, όπως τεχνολογία, καινοτομία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αντιπροσωπεύουν μονάχα το 27,4% του συνόλου των άμεσων ξένων επενδύσεων. Αντίθετα, το μεγαλύτερο μέρος ήταν αγορές ακινήτων μέσω του προγράμματος «golden visa» -παράγοντας που έχει συμβάλει και στη στεγαστική κρίση-, και επενδύσεις στον τουρισμό.
Μισθός δώρο άδωρον;
Ο κατώτατος μισθός αυξήθηκε σε πραγματικά εντυπωσιακό ποσοστό (35,4% σε σύγκριση με το 2019). Ωστόσο, μικτός δεν ξεπερνάει τα 880 ευρώ, ενώ ο στόχος είναι να φτάσει τα 950 το 2027. Και οι μισθοί αυτοί, σε κατάσταση κρίσης πληθωρισμού δεν είναι ούτε για να θριαμβολογούμε ούτε για να εφησυχάζουμε. Σύμφωνα με το ΙΕΛΚΑ, την περίοδο 2010-2023 οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 34,81%, αλλά το διαθέσιμο εισόδημα 2010-2023 κατά μόλις 14,79%. Από 17.005 ευρώ σε 19.520 ευρώ κατά κεφαλήν. Την ίδια περίοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι τιμές τροφίμων αυξήθηκαν μεν περισσότερο, κατά 52,64%, αλλά το διαθέσιμο εισόδημα αυξήθηκε κατά 46,29%, από 19.174 ευρώ σε 28.050 ευρώ κατά κεφαλήν. Δηλαδή 214% περισσότερο από ό,τι στην Ελλάδα. Και οι τιμές συνεχίζουν να ανεβαίνουν.
Υποχρηματοδότηση πανεπιστημίων και έρευνας
Παράλληλα, ακόμη και οι εργαζόμενοι υψηλού προφίλ, άνθρωποι που προσανατολίζονται στην έρευνα ή την ακαδημαϊκή καριέρα, δεν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να ξετυλίξουν το ταλέντο τους. Οι φορείς που συνδέονται με την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα μιλούν για διαρκή υποβάθμισή τους.
Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού (ΠΟΣΔΕΠ) επισήμανε πρόσφατα ότι η υποχρηματοδότηση των πανεπιστημίων έχει συμβάλει στο brain drain, και καθιστά αδύνατο το brain gain. Επικαλούμενη κυρίως τη δυσμενή μισθολογική μεταχείριση ερευνητών και καθηγητών πανεπιστημίου. Η ΠΟΣΔΕΠ επισημαίνει ότι, για να επιστρέψουν οι Έλληνες ερευνητές στην Ελλάδα πρέπει να υπάρξει μέριμνα και για φορολογικά κίνητρα, που αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχουν. Επίσης, εκκρεμούν προσλήψεις τουλάχιστον 900 διδασκόντων.
Επιπλέον ζητά «γενναία αύξηση» της χρηματοδότησης, τακτικής και έκτακτης, των πανεπιστημίων, ώστε να αντιμετωπισθούν τα αυξημένα λειτουργικά έξοδα, να εκσυγχρονιστούν και να επεκταθούν οι υλικοτεχνολογικές υποδομές και να ενισχυθεί ουσιαστικά, ειδικά στα περιφερειακά ιδρύματα, το πλέγμα παρεμβάσεων φοιτητικής μέριμνας.
Από την πλευρά της, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Ερευνητικών Κέντρων-Ιδρυμάτων (ΠΟΕΕΚ-Ι) επισημαίνει, εκτός από τους οικονομικούς παράγοντες, «τα ερευνητικά κέντρα της χώρας παραμένουν αποκομμένα από την τριτοβάθμια εκπαίδευση». Επισημαίνει ότι λειτουργούν περισσότερο ως γραφειοκρατικές υπηρεσίες διεκπεραίωσης έργων παρά ως ακαδημαϊκά ιδρύματα. Υποστηρίζει επίσης ότι τόσο το δημόσιο πανεπιστήμιο όσο και η έρευνα διαρκώς υποβαθμίζονται, παραμένοντας υποστελεχωμένα και με παγωμένους, πενιχρούς κρατικούς προϋπολογισμούς.
Το κρίσιμο ερώτημα
Ας επανέλθουμε στον 50άρη εργαζόμενο, που βλέπει με αγωνία το μέλλον των παιδιών του. Τι θα τα συμβούλευε να κάνουν για να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους; Για να δημιουργήσουν στον επαγγελματικό τομέα και να μπορέσουν να κάνουν κάποια στιγμή οικογένεια; Να μείνουν στην Ελλάδα;
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.
*Αν επιθυμείτε να παρακολουθήσετε το inForum, στις 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο) Λένορμαν 218 πατήστε ΕΔΩ
