Η ατμοσφαιρική ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια (PM2,5) έχει πρόσφατα αναγνωριστεί ως παράγοντας κινδύνου για άνοια.
Ο λόγος είναι ότι τα αιωρούμενα σωματίδια μπορεί να επηρεάσουν τη γνωστική λειτουργία μέσω νευροφλεγμονής καθώς προκαλούν συστηματική φλεγμονή ή οξειδωτικό στρες, ερεθίζοντας τους πνεύμονες. Έχει επίσης αναφερθεί ότι τα μικρότερα σωματίδια, συχνά επικαλυμμένα με νευροτοξικές χημικές ουσίες, μπορούν να εισέλθουν στον εγκέφαλο μέσω του οσφρητικού βολβού ή να διαπεράσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.
Νεότερη μελέτη τώρα επισημαίνει τους αυξημένους κινδύνους για άνοια από την ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλούν η γεωργία και οι συνεχώς αυξανόμενες πυρκαγιές.
Διαφορετικές πηγές ρύπων
Όπως εξηγούν οι ειδικοί, τα PM2,5 προέρχονται από πολλές πηγές στο περιβάλλον, όπως η οδική κυκλοφορία, οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα, η γεωργία και οι πυρκαγιές. Κάθε πηγή μπορεί να εκπέμπει PM2,5 με διακριτά φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά.
Για παράδειγμα, συστατικά όπως ο άνθρακας και τα νιτρικά άλατα είναι πιο κοινά στα PM2,5 από πηγές που σχετίζονται με την κυκλοφορία, ενώ το αμμώνιο βρίσκεται συχνά στα PM2,5 από τη γεωργία.
Αν και οι διάφορες πηγές εκπομπής αιωρούμενων σωματιδίων συμβάλλουν στους διαφορετικούς συσχετισμούς της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και την υγεία του εγκεφάλου, οι ποσότητες των PM2,5 συνήθως καθορίζονται από τη συνολική μάζα. Έτσι, παραμένει άγνωστο εάν τα PM2,5 από όλες τις πηγές εκπομπών επηρεάζουν τον εγκέφαλο με τον ίδιο τρόπο.
Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA, οι ερευνητές επιχείρησαν να εκτιμήσουν τη σχέση μεταξύ της άνοιας και των αιωρούμενων σωματιδίων από 9 πηγές εκπομπής ρύπων στις ΗΠΑ.
Όπως αναφέρουν, η μελέτη Environmental Predictors of Cognitive Health and Aging χρησιμοποίησε δεδομένα διετούς έρευνας από την 1η Ιανουαρίου 1998 έως τις 31 Δεκεμβρίου 2016. Η παρούσα μελέτη περιέλαβε 27.857 συμμετέχοντες ηλικίας άνω των 50 ετών που δεν είχαν άνοια κατά την έναρξη και είχαν διαθέσιμα δεδομένα έκθεσης, έκβασης και δημογραφικών στοιχείων μεταξύ 1998 και 2016. Οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν από τις 31 Ιανουαρίου έως την 1η Μαΐου 2022.
9 είδη ρύπων
Μετρήθηκε ο 10ετής μέσος όρος έκθεσης στα συνολικά αιωρούμενα σωματίδια από 9 πηγές εκπομπών στις κατοικίες των συμμετεχόντων για κάθε μήνα. Για την παρακολούθηση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν μοντέλα που ελάμβαναν υπόψιν τους το χώρο και το χρόνο, αλλά και τη χημική σύνθεση των ρύπων.
Από τους 27.857 συμμετέχοντες μέσης ηλικίας 61 ετών εκ των οποίων το 56,5% ήταν γυναίκες, οι 4.105, δηλαδή το 15% του πληθυσμού που ελέγχθηκε, εμφάνισαν άνοια κατά τη διάρκεια μιας μέσης παρακολούθησης 10,2 ετών με απόκλιση 5,6 ετών.
Υψηλότερες συγκεντρώσεις ολικών PM2,5 συσχετίστηκαν με μεγαλύτερα ποσοστά άνοιας.
Διερευνώντας τα μοντέλα που αφορούσαν μεμονωμένους ρύπους τα PM2,5 από όλες τις πηγές, εκτός από τη σκόνη, συσχετίστηκαν με αυξημένα ποσοστά άνοιας. Η ισχυρότερη σχέση όμως, διαπιστώθηκε σε ρύπους που προέρχονται από τη γεωργία, την κυκλοφορία των οχημάτων, την καύση άνθρακα και τις πυρκαγιές.
Γεωργία και πυρκαγιές
Όμως διερευνώντας όλες τις άλλες πηγές και τους ρύπους συνδυαστικά, διαπιστώθηκε ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά άνοιας προέκυψαν από την έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια από ρύπους της γεωργίας και των πυρκαγιών.
Στα συμπεράσματά τους τονίζουν ότι σε αντίθεση με άλλους παράγοντες κινδύνου για άνοια (π.χ. υπέρταση, εγκεφαλικό και διαβήτη), η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να τροποποιηθεί σε επίπεδο πληθυσμού, καθιστώντας την πρωταρχικό στόχο για προσπάθειες πρόληψης μεγάλης κλίμακας.
Η αιτία της ρύπανσης
Αναφερόμενοι σε προηγούμενες μελέτες οι επιστήμονες σημείωσαν πως σε ότι αφορά τους ρύπους από τη γεωργία, η συσχέτιση είχε εστιαστεί στο αμμώνιο, στην καύση ορυκτών καυσίμων στα θειικά. Επίσης είχε καταγραφεί η σύνδεση με καρδιαγγειακές παθήσεις με μέταλλα που παράγονται από τον άνθρακα.
Στη συγκεκριμένη μελέτη, οι ερευνητές συνέδεσαν παράγωγα της αμμωνίας με τη γεωργία η οποία ευθύνεται για το 30% των PM2,5 στις ΗΠΑ. Επίσης, η συνήθης εφαρμογή νευροτοξικών φυτοφαρμάκων ή ζιζανιοκτόνων στη γεωργία θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει εύλογα τη σχέση των γεωργικών ρύπων με την άνοια.
Όσο για τις πυρκαγιές, εκτός από την παραγωγή υψηλών επιπέδων PM2,5, ταυτόχρονα απελευθερώνουν συστατικά που πιθανότατα είναι εξαιρετικά τοξικά επειδή αποτεφρώνουν φυσικά και συνθετικά υλικά με ανεξέλεγκτο τρόπο. Επιπλέον, αν και οι μεμονωμένες πυρκαγιές μπορεί να είναι βραχύβιες, έχουν γίνει πιο συχνές και καταστροφικές τις τελευταίες δεκαετίες λόγω των υψηλότερων θερμοκρασιών, της πρώιμης τήξης του χιονιού την άνοιξη και των μεγαλύτερων περιόδων πυρκαγιών.
Επιπλέον, παρόλο που η ακριβής τοποθεσία προέλευσης των δασικών πυρκαγιών μπορεί να ποικίλλει, ο καπνός μεγάλης εμβέλειας από τις πυρκαγιές συχνά επηρεάζει τις ίδιες τοποθεσίες, και αποκτά έτσι πιο μακροχρόνια παρουσία. Πολλές πόλεις των ΗΠΑ βρίσκονται πλέον αντιμέτωπες με τον καπνό για περισσότερες από 30 ημέρες κάθε χρόνο. Οι πυρκαγιές έχουν υπολογιστεί ότι προκαλούν έως και το 25% του ετήσιου μέσου όρου PM2,5 στις ΗΠΑ και έως και το 50% σε ορισμένες δυτικές περιοχές.
Παρά τις αναφερόμενες ανεπιθύμητες συσχετίσεις με καρδιαγγειακές παθήσεις, διαταραχές ψυχικής υγείας και θνησιμότητα από κάθε αιτία, λίγα είναι γνωστά για τις επιπτώσεις του καπνού από τις πυρκαγιές των δασών στον εγκέφαλο, αν και μία μελέτη παρατήρησε συσχετίσεις μεταξύ βραχυπρόθεσμων επιπέδων PM2,5 που σχετίζονται με τις πυρκαγιές και μειωμένης γνωστικής λειτουργίας, χρησιμοποιώντας δεδομένα εφαρμογών παιχνιδιών.
Ανισότητες στην ύπαιθρο
Τέλος, επειδή οι συμμετέχοντες στην ύπαιθρο μπορεί να αναπνέουν περισσότερα PM2,5 που εκπέμπονται από τη γεωργία και τις πυρκαγιές, οι παρατηρούμενες συσχετίσεις με τη γεωργία και τις πυρκαγιές – σημειώνουν οι ερευνητές – μπορεί να παρέχουν μια πιθανή εξήγηση για τις επίμονες ανισότητες μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών σε ότι αφορά τον κίνδυνο άνοιας.
Όσο για τους ρύπους από την οδική κυκλοφορία, οι επιστήμονες επισημαίνουν πως είναι ήδη σταθερά συνδεδεμένη με δυσμενή υγεία.
