Ένα «καυτό» ερώτημα που θ’ απαντηθεί στις 9 Ιουνίου είναι πόσο μεγάλη θα είναι η αποχή στις ευρωεκλογές. Το εν λόγω ποσοστό ενίοτε διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται από τέτοιου μεγέθους εκλογικές διαδικασίες.
Τα κόμματα, σε πολλά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν όχι σε όλα, εν πολλοίς μετατρέπουν τις ευρωεκλογές σε μια μεταξύ τους αναμέτρηση εν όψει των εθνικών τους εκλογών. Εν πολλοίς τις μετατρέπουν σε μιαν εγχώρια υπόθεση, σ’ ένα γκάλοπ που δείχνει τη δυναμική που έχει το κάθε κόμμα εκείνη τη στιγμή.
Διακυβεύεται η σύνθεση του επόμενου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο άμεσος σύνδεσμος μεταξύ των Ευρωπαίων και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ
Αλλά πόση σχέση έχει αυτό με το πραγματικό μέγεθος της σημασίας που έχουν οι ευρωεκλογές; Πιθανόν να δικαιούται να πει κανείς ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν λειτουργούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ή η δημοκρατία δεν διανύει τις καλύτερες μέρες της μες στην ΕΕ, μ’ άπαντες θα πρέπει δίχως άλλο να παραδεχθούμε πως η αξία της ψήφου στις ευρωεκλογές μόνο μικρή δεν είναι. Ακόμη και αν οι ίδιοι δεν συμμετέχουμε στη διαδικασία. Διότι από το αποτέλεσμά τους θα προκύψουν οι πολιτικές που θ’ ασκηθούν τα επόμενα χρόνια στην Ευρώπη. Άρα, σχετίζονται άμεσα με τη ζωή μας.
Γιατί έχουν σημασία οι ευρωπαϊκές εκλογές και πώς λειτουργούν
Ας εξετάσουμε αναλυτικά τα διακυβεύματα, τις πολιτικές δυνάμεις, τις τάσεις και τη νυν ιδεολογική ροπή της ΕΕ, καθώς και τις διαδικασίες από τις οποίες θα προκύψουν τα νέα κέντρα αποφάσεων στην οικονομική και πολιτική μας ένωσης. Οι Ευρωπαίοι σε 27 χώρες, λοιπόν, ψηφίζουν τον Ιούνιο σ’ εκλογές που θα έχουν μεγάλο αντίκτυπο σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση – και πέρα από αυτήν.
Περίπου 400 εκατομμύρια ψηφοφόροι έχουν δικαίωμα ψήφου – από τη Φινλανδία στον βορρά έως την Κύπρο στο νότο, κι από την Ιρλανδία στα δυτικά έως τη Βουλγαρία στ’ ανατολικά. Διακυβεύεται η σύνθεση του επόμενου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: ο άμεσος σύνδεσμος μεταξύ των Ευρωπαίων και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.
Γιατί έχει σημασία αυτή η ψήφος
Ο τρόπος με τον οποίο ψηφίζουν οι Ευρωπαίοι θα διαμορφώσει την κατεύθυνση της ΕΕ τα επόμενα πέντε χρόνια, σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τη μετανάστευση, τη μεγαλύτερη ενσωμάτωση ή τον αυξημένο εθνικισμό.
Τα δεξιά και τα ακροδεξιά κόμματα έχουν σημειώσει σημαντικά κέρδη σε όλη την Ευρώπη και αυτή η στροφή προς τα δεξιά είναι πιθανό να αντικατοπτριστεί στο επόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Το Κοινοβούλιο, με έδρες τις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο, ψηφίζει νόμους που επηρεάζουν τις ζωές των πολιτών της ΕΕ και έχει καθήκον να εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό, ο οποίος φέτος έφτασε τα 189 δισ. ευρώ.
Το αποτέλεσμα των εκλογών έχει επίσης σχέση με το ποιος θα είναι πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Πώς διεξάγονται
Η ψηφοφορία ξεκινά την Πέμπτη 6 Ιουνίου στην Ολλανδία. Συνεχίζεται στην Ιρλανδία και τη Μάλτα την επόμενη μέρα και στη Λετονία και τη Σλοβακία το Σάββατο. Πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ ψηφίζουν την Κυριακή 9 Ιουνίου.
Οι περισσότερες ψηφοφορίες διεξάγονται σε μια μέρα, αν και οι Τσέχοι έχουν την Παρασκευή και το Σάββατο για να ψηφίσουν, ενώ οι Ιταλοί ψηφίζουν το Σάββατο και την Κυριακή. Οι Βέλγοι δεν έχουν μόνο ευρωεκλογές την Κυριακή· ταυτόχρονα έχουν εθνικές και περιφερειακές εκλογές.
Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ πρέπει να είσαι 18 ετών για να ψηφίσεις, αλλά αν είσαι 16 μπορείς να ψηφίσεις στη Γερμανία, την Αυστρία, το Βέλγιο και τη Μάλτα, ενώ στην Ελλάδα η ελάχιστη ηλικία είναι τα 17. Σε λίγες χώρες, όπως το Λουξεμβούργο και η Βουλγαρία, η ψήφος είναι υποχρεωτική.
Τα αποτελέσματα προκύπτουν μέσω αναλογικής εκπροσώπησης*, επομένως κάθε ψήφος μετράει, αν και ορισμένες χώρες έχουν ελάχιστο εκλογικό όριο έως και 5%. Η μέση συμμετοχή το 2019 ήταν 50,7%.
Μέχρι το τέλος της 9ης Ιουνίου, θα είναι σαφές ποια κόμματα έχουν κερδίσει τις 720 έδρες του Κοινοβουλίου, 15 περισσότερες από το 2019. Το Ηνωμένο Βασίλειο συμμετείχε στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές προτού αποχωρήσει από την ΕΕ, και ορισμένες από τις έδρες του έχουν ανακατανεμηθεί ή κρατηθεί για την περίπτωση που επεκταθεί η ΕΕ.
Ο αριθμός των ευρωβουλευτών που έχει κάθε χώρα είναι ανάλογος με τον πληθυσμό της. Η Γερμανία, η πολυπληθέστερη χώρα της ΕΕ, έχει 96. Η Μάλτα, το Λουξεμβούργο και η Κύπρος έχουν τον μικρότερο αριθμό: έξι η καθεμία.
Πόσο σημαντικό είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο;
Ως το μόνο θεσμικό όργανο της ΕΕ που εκλέγεται απευθείας από ψηφοφόρους σε 27 χώρες, to Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνδέει τους ευρωπαίους πολίτες με τα δύο άλλα μεγάλα θεσμικά όργανα: την εκτελεστική εξουσία της ΕΕ -την Ευρωπαϊκή Επιτροπή- και το Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από υπουργούς κυβερνήσεων της ΕΕ.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαμορφώνει την κατεύθυνση των νόμων και των πολιτικών της ΕΕ, τροποποιώντας και ψηφίζοντας νόμους και αποφασίζοντας για διεθνείς συμφωνίες και διευρύνσεις. Πρέπει να εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ και μπορεί να ζητήσει από την Επιτροπή να προτείνει νομοθεσία.
Οι ευρωβουλευτές επιβλέπουν τις εργασίες της Επιτροπής και του Συμβουλίου. Μοιράζονται την ευθύνη με το Συμβούλιο για την έγκριση νόμων που προτείνει η Επιτροπή.
Οι περισσότεροι ευρωβουλευτές ανήκουν σε πολιτικές ομάδες διαφόρων ιδεολογικών, ανεξαρτήτως εθνικότητα, γεγονός που δημιουργεί πολύπλοκες κομματικές και διακρατικές συμμαχίες.
Ποιες είναι οι κύριες πολιτικές ομάδες;
Παραδοσιακά τα δύο μεγαλύτερα είναι το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) και η κεντροαριστερή Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D), αλλά άλλες ομάδες γίνονται ολοένα και πιο σημαντικές.
Η φιλελεύθερη ομάδα Renew Europe και οι Πράσινοι/Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία ήταν οι επόμενες μεγαλύτερες στο τελευταίο κοινοβούλιο, αλλά δύο δεξιές ομάδες φιλοδοξούν ν’ αδράξουν μεγάλα κέρδη από τις εκλογές του 2024.
Είναι οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR) και η ομάδα Ταυτότητα και Δημοκρατία (ID).
Δύο μικρότερες ομάδες παίζουν επίσης βασικό ρόλο. Το ένα είναι η μικρότερη αριστερή ομάδα GUE/NGL, η άλλη είναι οι ευρωβουλευτές που δεν ευθυγραμμίζονται με καμία ομάδα – από τα εθνικιστικά μέλη του Fidesz της Ουγγαρίας μέχρι τους ολιγάριθμους αυτονομιστές από την περιοχή της Καταλονίας της Ισπανίας.
Τι χρήζει μεγάλης προσοχής σε αυτήν την ψηφοφορία
Αν και ο κύριος σκοπός των εκλογών του Ιουνίου είναι να αποφασιστεί η σύνθεση του κοινοβουλίου, οι ψηφοφόροι χρησιμοποιούν συχνά την ευκαιρία για να στείλουν ένα μήνυμα στις εθνικές τους κυβερνήσεις.
Από την Ιταλία μέχρι τη Γαλλία, την Αυστρία έως το Βέλγιο, τη Γερμανία μέχρι την Ολλανδία και πέρα, τα κόμματα της άκρας δεξιάς προσβλέπουν σε σημαντικά κέρδη.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι δύο δεξιές ομάδες, ECR και ID, θα μπορούσαν να ξεπεράσουν την κεντροαριστερά και να γίνουν η δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη στο Κοινοβούλιο. Μέχρι τώρα η κεντροδεξιά είχε την τάση να συνεργάζεται με την κεντροαριστερά, αλλά το ΕΛΚ μπορεί να βρεθεί υπό την πίεση ν’ αναζητήσει νέους συμμάχους εάν η κεντροαριστερά έχει κακή απόδοση.
Μια κίνηση προς τα δεξιά θα μπορούσε να βάλει φρένο σε σχέδια για νέους νόμους για το κλίμα και τη βιωσιμότητα και να επηρεάσει την κοινωνική ή οικονομική νομοθεσία. Η ισχυρή υποστήριξη της ΕΕ για οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία θα μπορούσε επίσης να επηρεαστεί.
Επιλογή του επόμενου επικεφαλής της Επιτροπής
Ένα από τα πρώτα καθήκοντα των νέων ευρωβουλευτών θα είναι η εκλογή του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η σημερινή πρόεδρος, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, διεκδικεί επανεκλογή.
Οι 27 αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων της ΕΕ, γνωστοί ως Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, θα συνυπολογίσουν τ’ αποτελέσματα των εκλογών και στη συνέχεια θα προτείνουν έναν υποψήφιο, του οποίου τ’ όνομα παρουσιάζεται στη συνέχεια στο Κοινοβούλιο. Πάνω από το 50% των ευρωβουλευτών θα πρέπει να εγκρίνουν τον υποψήφιο.
Οι πολιτικές ομάδες της ΕΕ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη διαδικασία Spitzenkandidaten**, όπως έκαναν το 2014. Σύμφωνα με αυτήν, κάθε ομάδα προτείνει έναν υποψήφιο για την προεδρία πριν από τις εκλογές και η ομάδα με τις περισσότερες έδρες παίρνει την εντολή για την επιλογή του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Πριν από πέντε χρόνια, πάντως, οι αρχηγοί των κρατών-μελών της ΕΕ επέλεξαν την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρά τον γεγονός ότι δεν ήταν υποψήφια. Αλλά και τώρα ενδέχεται ν’ απορρίψουν τη διαδικασία Spitzenkandidaten.
*Η αναλογική εκπροσώπηση χαρακτηρίζει τα εκλογικά συστήματα στα οποία η δύναμη κάθε παράταξης του εκλογικού σώματος αντικατοπτρίζεται αναλογικά στις έδρες που καταλαμβάνει στο εκλεγμένο σώμα. Για παράδειγμα, αν ένα κόμμα συγκεντρώσει το 25% των ψήφων, καταλαμβάνει και το 25% των εδρών του κοινοβουλίου.
**Η διαδικασία Spitzenkandidat είναι η μέθοδος σύνδεσης της επιλογής του Προέδρου της Επιτροπής με το αποτέλεσμα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με κάθε μεγάλο Ευρωπαϊκό Πολιτικό Κόμμα να προτείνει τον υποψήφιο Πρόεδρο της Επιτροπής πριν από τις βουλευτικές εκλογές.
