Άνθρωποι που λόγω κάποιας σοβαρής πάθησης πονούν ή τους κόβεται η ανάσα, αφήνονται στον πόνο τους, εξαιτίας της αδυναμίας πρόσβασής τους στα αναγκαία οπιοειδή αναλγητικά, όπως η μορφίνη.
Συνήθως πρόκειται για ασθενείς τελικού σταδίου, οι οποίοι για την αντιμετώπιση της κατάστασής τους θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στη μορφίνη, ένα από τα βασικά φάρμακα του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) ήδη από το 1977.
Κάθε χρόνο, υπολογίζεται ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν με σωματικά και ψυχολογικά σοβαρά προβλήματα υγείας επί 6 – 21 δισεκατομμύρια ημέρες, εξαιτίας της ανάγκης για παρηγορική φροντίδα και ανακούφιση από τον πόνο. Περίπου ένας στους δύο θανάτους κάθε χρόνο παγκοσμίως εκτιμάται ότι σχετίζεται με σοβαρά προβλήματα υγείας. Μεταξύ αυτών των θανάτων, τα 2,5 εκατομμύρια είναι παιδιά, το 98% των οποίων ζει σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Η έλλειψη πρόσβασης σε αναλγητικά φάρμακα έχει χαρακτηριστεί από την Επιτροπή του Lancet ως «μια από τις πιο αποτρόπαιες, κρυφές ανισότητες στην παγκόσμια υγεία», με το πλουσιότερο 10% των χωρών να χορηγεί το 90% των οπιοειδών ισοδύναμων με μορφίνη.
Οι διαφορές πρόσβασης στο φάρμακο από χώρα σε χώρα, είναι έντονες. Η μέση κατανάλωση μορφίνης στις χώρες χαμηλού και υψηλού εισοδήματος, διαφέρει από 5 μέχρι 63 φορές. Η ανισότητα στη διαθεσιμότητα της μορφίνης παρατηρείται, ακόμη και μεταξύ χωρών με παρόμοια εισοδήματα.
Στην παγκόσμια έλλειψη μορφίνης για χρήση στην περίθαλψη, αναφέρεται νέα έρευνα του ΠΟΥ, στην οποία επισημαίνεται ότι η σύγχρονη ιατρική πρακτική χρησιμοποιεί προϊόντα μορφίνης για χειρουργικές επεμβάσεις, αντιμετώπιση του καρκίνου, παρηγορική και επείγουσα ιατρική.
Η Επιτροπή του Lancet για την Παρηγορική και Ανακουφιστική Φροντίδα, επισημαίνει πως η μορφίνη πρέπει να είναι διαθέσιμη τόσο ως άμεσης δράσης αγωγή από στόματος, όσο και ως ενέσιμο φάρμακο για κάθε ασθενή με μέτριο ή σοβαρό πόνο ή δύσπνοια τελικού σταδίου.
Στις χώρες με αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση των οπιοειδών, αλλά και με περιορισμένες ποσότητες διάθεσης, περιλαμβάνεται και η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι συγκαταλέγεται στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Εκτιμήσεις στη χώρα μας αναφέρουν πως τουλάχιστον 120.000 – 135.000 ασθενείς και οι οικογένειές τους στην Ελλάδα, χρειάζονται υπηρεσίες παρηγορικής φροντίδας ετησίως.
Διαθεσιμότητα φαρμάκου
Σύμφωνα με την έκθεση του ΠΟΥ, το 2021 διατέθηκαν 33.115 κιλά μορφίνης για ιατρικό και επιστημονικό σκοπό, διεθνώς και πάνω από το 80% της ποσότητας αυτής, διατέθηκε για κατανάλωση στην Αμερική (κυρίως στις ΗΠΑ) και στην Ευρώπη, σε χώρες υψηλού εισοδήματος.
Μετρώντας σε ημερήσιες δόσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού καθημερινά, η μέση κατανάλωση μορφίνης ήταν 125,9 δόσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού σε χώρες υψηλού εισοδήματος, έναντι 24,9 δόσεων σε χώρες ανώτερου μέσου εισοδήματος, 6,7 δόσεων σε χώρες χαμηλότερου μέσου εισοδήματος και 2 δόσεων σε χώρες χαμηλού εισοδήματος.
Σύμφωνα με την έρευνα, 8 στους 10 ασθενείς δεν πήραν μορφίνη παρότι τη χρειάζονταν, στο 50% των απαντήσεων από χώρες χαμηλού εισοδήματος και στο 18% των απαντήσεων από χώρες χαμηλότερου μέσου εισοδήματος.
Στις χώρες υψηλού εισοδήματος, μόνο μια στις 25 απαντήσεις ανέφερε πως η μορφίνη ήταν άμεσα διαθέσιμη σε λιγότερες από τις μισές φορές που ήταν απαραίτητη.
Αντίθετα σε όλες τις υπόλοιπες χώρες με χαμηλότερο εισόδημα, η μία στις 4 απαντήσεις επεσήμαινε ότι η μορφίνη ήταν άμεσα διαθέσιμη σε λιγότερες από τις μισές φορές που ήταν απαραίτητη.
Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η αναζήτησή της εγκαταλείπεται, εξαιτίας των καταστροφικών δαπανών που προκαλεί η ασθένεια, εφόσον απαιτείται χειρουργική επέμβαση, αντικαρκινική αγωγή, παρηγορική φροντίδα κλπ.
Αιτίες ανισοτήτων
Η πρόσβαση στη μορφίνη για ιατρική χρήση επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως οι κρατικές δομές, η διαθεσιμότητα του φαρμάκου, οι πολιτικές διάθεσης κλπ. Υπάρχουν χώρες με εξαιρετικά αυστηρό πλαίσιο χορήγησης που απαιτούν συγκεκριμένες διοικητικές διαδικασίες για τη διασφάλιση της νόμιμης χρήσης της μέσω συνταγογράφησης και κράτη με ανεπαρκή παροχή υπηρεσιών και περιοριστικές στάσεις και αντιλήψεις, ενώ παραμένουν τα εμπόδια περιορισμένης χρηματοδότησης σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Στην έκθεση του ΠΟΥ, τίθενται πέντε προτεραιότητες που πρέπει να ληφθούν υπόψιν για την καλύτερη πρόσβαση των ασθενών που πονούν σε μορφίνη ιατρικής χρήσης:
- Η δημιουργία και εφαρμογή πακέτου βασικών υπηρεσιών και προϊόντων για τη διευκόλυνση της ορθολογικής χρήσης της μορφίνης.
- Η καθιέρωση προσιτών τιμών για τη μορφίνη ιατρικής χρήσης.
- Η δημιουργία ακτινωτών δικτύων διανομής.
- Η διεύρυνση της πρόσβασης για άτομα και με άλλες παθήσεις εκτός από καρκίνο και HIV και για παιδιά και
- Η επέκταση της διαθεσιμότητας σε εγκαταστάσεις μακροχρόνιας φροντίδας, κατ’ οίκον φροντίδα και ξενώνες πρόνοιας.
Η έκθεση καταλήγει σημειώνοντας πως η επίμονη ανισότητα στην πρόσβαση στη μορφίνη για ιατρική χρήση παγκοσμίως, και η ταλαιπωρία που αυτό συνεπάγεται, πρέπει να αποτελούν αιτία ανησυχίας. Κατά τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση της ασφαλούς πρόσβασης στη μορφίνη, η υγεία και τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των πολιτικών.
