Τους καλλιτέχνες – γλύπτες που συμμετείχαν στον διαγωνισμό για την κατασκευή μνημείου του ΚΚΕ στις φυλακές Επταπυργίου της Θεσσαλονίκης (Γεντί Κουλέ) ευχαρίστησε ο Δημήτρης Κουτσούμπας σε μια λιτή εκδήλωση που έγινε στον Περισσό.
Φυλακή όμοια με την Ακροναυπλία
Ο Δ. Κουτσούμπας, εκφράζοντας τις ευχαριστίες του ΚΚΕ προς τους Άγγελο Βλάσση, Χρήστο Λάμπρου, Δημήτρη Δήμου, Evgenios Galkin και Naidi Shekine για τη συμμετοχή τους στον διαγωνισμό και τις υψηλού αισθητικού επιπέδου προτάσεις που κατέθεσαν, τους παρέδωσε την ακόλουθη επιστολή της ΚΕ του ΚΚΕ:
«Εκ μέρους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ θέλω να σας ευχαριστήσω για την ανταπόκρισή σας στην πρόσκληση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας για τη δημιουργία μνημείου στο Επταπύργιο, στη Θεσσαλονίκη (Γεντί Κουλέ). Για τους Κομμουνιστές, για το εργατικό κίνημα του τόπου μας, το Επταπύργιο αποτελεί έναν ακόμα πολύ σημαντικό χώρο όπου η εργατική τάξη έδωσε το αίμα της στον αγώνα για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες χωρίς πολέμους, φτώχεια, καταπίεση και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Το Επταπύργιο υπήρξε φυλακή «υψίστης ασφαλείας», όμοια με αυτή της Ακροναυπλίας. Γύρω στο 1890, το φρουριακό συγκρότημα του Επταπυργίου μετατράπηκε σε σωφρονιστικό ίδρυμα πολιτικών και ποινικών κρατουμένων, ανδρών και γυναικών. Στο Επταπύργιο φυλακίστηκαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι, λαϊκοί αγωνιστές μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, κατά τις περιόδους της βασιλομεταξικής δικτατορίας (1936-40), της γερμανικής κατοχής (1941-44) του Εμφυλίου πολέμου και κατοπινά (1946-54) και της Χούντας των συνταγματαρχών (1967-1974). Οι πρώτες εκτελέσεις αγωνιστών στον περίγυρο των φυλακών έγιναν με την είσοδο των Γερμανών στην πόλη της Θεσσαλονίκης, στις 9 Απρίλη του 1941. Ο συνολικός αριθμός των φυλακισθέντων και εκτελεσθέντων στις φυλακές του Επταπυργίου έφτασε τους 372, με κορύφωση την περίοδο 1946- 1954.
Μνημείο για τους εκτελεσμένους
Το μνημείο που θα κατασκευάσει το Κόμμα μας για τους εκτελεσμένους από στρατοδικεία της περιόδου 46-50 θα είναι στο πίσω μέρος της Ακρόπολης του Επταπυργίου, όπου γινόταν και ο κύριος όγκος των εκτελέσεων.
Η Επιτροπή μνημείων και ιστορικών τόπων αποφάσισε -λόγω των ειδικών συνθηκών- την προκήρυξη «κλειστού» διαγωνισμού για την δημιουργία μνημείου, το οποίο και θα τοποθετηθεί στο χώρο μετά από άδεια του ΥΠΠΟΑ. Οι 6 προτάσεις που κατατέθηκαν ήταν υψηλού αισθητικού επιπέδου, πνευματικής ανάτασης, αποτέλεσμα σοβαρής μελέτης εκ μέρους των δημιουργών, υπευθυνότητας στην προσέγγιση της Ιστορικής μνήμης.
Καλλιτεχνική δημιουργία και ζωντανή μνήμη
Η κριτική επιτροπή μελέτησε προσεκτικά όλες τις προτάσεις, και πραγματικά είδε σε κάθε μία απ’ αυτές την προοπτική για ένα ιδιαίτερο αισθητικά μνημείο. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα στοιχεία που κατατέθηκαν από τους γλύπτες, και όλες τις παραμέτρους, κατέληξε στην επιλογή της πρότασης του γλύπτη ‘Αγγελου Βλάσση.
Το ΚΚΕ μάχεται πάντα για την υπεράσπιση της καλλιτεχνικής εργασίας, της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Συμβάλλει στο να κρατάει ζωντανή μνήμη του λαού για την ιστορία του, τους αγώνες και τις θυσίες του. Γι’ αυτό και απ’ τη μεριά του κάνει τα μέγιστα που μπορεί στις σημερινές συνθήκες, να δημιουργεί τους όρους ώστε να συναντιέται η τέχνη με την ιστορία και να δημιουργούνται σημαντικά δημόσια καλλιτεχνικά έργα.
Εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ θέλω να σας ευχαριστήσω για την εμπιστοσύνη που δείξατε στο ΚΚΕ με τη συμμετοχή σας και τις προτάσεις σας».
Τρία διακριτά μέρη
Το έργο του Άγγελου Βλάσση αποτελείται από τρία διακριτά μέρη: Μια γλυπτική σύνθεση, ένα σύνολο από επτά ή οκτώ στήλες αναγραφής ονομάτων και την κατασκευή υποδοχής τους.
Όπως αναφέρει ο ίδιος ο γλύπτης στο σημείωμά του για το θέμα της πρότασής του: «Θα συμμεριζόμουν τη γνώμη ότι ένας άλλος τρόπος εκφώνησης του θέματος του μνημείου θα ήταν, «τελική πράξη της τελικής λύσης στο Επταπύργιο».
»Πράγματι, ο αριθμός των εκτελέσεων, η χρονική τους διάρκεια και η σπουδή των αποφάσεων, επιβεβαιώνουν ότι επρόκειτο, κατά κυρίως λόγο, για συστηματική διεκπεραίωση μιας τυπικής απόφασης σκοπιμότητας, τη φυσική εξόντωση όσο γινόταν περισσότερων ανθρώπων που αρνούνταν τη ρητή ενσωμάτωσή τους στο σύστημα.
Μορφική σύνθεση
»Από αυτή τη σκοπιά δεν μπόρεσα να βρω άλλη μορφική σύνθεση που να παραπέμπει στη λογική και τις συνέπειες αυτής της τελικής λύσης (της εξόντωσης) παρά την παράσταση μιας τελικής πράξης (εκτέλεσης). Αυτό δεν είναι νέο. Συναντάται σε πολλά εμβληματικά έργα του παρελθόντος, όπως οι εκτελέσεις της 3ης Μαΐου (Γκόγια), η Σφαγή της Χίου (Ντελακρουά), Αστοί του Καλαί (Ροντέν), Γκουέρνικα (Πικάσο) κα. Η διαχρονική και αδιάπτωτη ηθική και πολιτική τους επίδραση, καθώς πιστεύω, εξηγείται όχι τόσο από την ίδια τη σκληρότητα των τελικών πράξεων (λχ φόνοι, εξανδραποδισμοί), αλλά την αγριότητα των αποφάσεων στις οποίες παραπέμπουν.
»Τελικά η επιδίωξη της παρούσας συμμετοχής περιορίζεται στην ανάδειξη, με τρόπο κατά το δυνατόν άμεσο και προφανή (δηλαδή χωρίς την ανάγκη εξηγήσεων) μιας ομάδας πολιτικών κρατουμένων στο Επταπύργιο, που είναι μπροστά στο απόσπασμα, ανάμεσα στις στήλες με τα ονόματα αυτώ που προηγήθηκαν, όσων θα ακολουθήσουν, και τα δικά τους».
